Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie poprzez prawidłowo napisany testament. Nie każdy wie, że testament może być sporządzony nie tylko w formie aktu notarialnego, ale własnoręcznie na kartce (to tzw. testament holograficzny).
Rodzaje testamentów
Zgodnie z Kodeksem Cywilnym, spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do jego treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Nie ma żadnego uniwersalnego wzoru testamentu, każdy treść tego dokumentu dostosowuje do własnej sytuacji. Należy przy tym pamiętać, że testament własnoręczny należy sporządzić odręcznie. Nie wystarczy napisać go na komputerze i opatrzyć własnoręcznym podpisem. Podpis spadkodawcy w testamencie własnoręcznym powinien być, pod rygorem nieważności, złożony pod pismem zawierającym rozrządzenie na wypadek śmierci. W razie zamieszczenia podpisu w innym miejscu testament jest ważny tylko wtedy, gdy związek podpisu z treścią rozrządzenia jest oczywisty.
Bardziej sformalizowany jest tzw. testament allograficzny (urzędowy). Spadkodawca w obecności 2 świadków oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy) lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole, z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w ten sposób.
W szczególnych sytuacjach mogą być też sporządzane testamenty szczególne (testament ustny, podróżny i testamenty wojskowe).
Testament może sporządzić i odwołać tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie można go sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela (np. pełnomocnika). By sporządzić ważny dokument, jego treść musi wynikać z woli spadkodawcy.
Nieważny testament
Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
- pod wpływem groźby.
Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat 3 od dnia, w którym osoba mająca w tym interes, dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.
Dziedziczenie ustawowe a testament
Testament zawiera rozrządzenia majątkiem spadkodawcy na wypadek jego śmierci. Ma przy tym pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje, jeśli spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Jak prawidłowo napisać testament
Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Testament może zawierać zrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Nie można więc sporządzić wspólnego testamentu np. małżonków.
W testamencie powołuje się do dziedziczenia jedną lub kilka osób. Gdy ich udziały w spadku nie są wskazane, to dziedziczą one w częściach równych.
Poza powołaniem do spadku konkretnych spadkobierców prawidłowo napisany testament może zawierać także np.:
- zapis zwykły (tj. zobowiązanie spadkobiercy do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby) lub w akcie notarialnym,
- zapis windykacyjny (tj. postanowienie, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku),
- polecenie,
- wydziedziczenie (tzn. pozbawienie prawa do zachowku).
Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.
Problem kilku testamentów
Jeśli spadkodawca sporządził kilka testamentów, to powstają wątpliwości co do tego, który z nich jest ważny. Co do zasady, poprzez sporządzenie nowego testamentu, następuje odwołanie poprzedniego. Jeżeli jednak spadkodawca sporządza nowy testament i nie zaznacza w nim, że poprzedni odwołuje, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego.
Testament notarialny nie ma przy tym żadnej „większej mocy”. Dlatego np. za pomocą późniejszego własnoręcznego testamentu można odwołać postanowienia wcześniej sporządzonego testamentu notarialnego.
Testament własnoręczny można przechowywać samodzielnie albo u notariusza. Dla ułatwienia poszukiwania testamentów utworzono Notarialny Rejestr Testamentów. Można w nim przechowywać także testament własnoręczny, jeżeli osoba, która go sporządziła, o to zawnioskuje.
Przykład poprawnie napisanego testamentu:
Kraków, dnia 7 marca 2021 r.
TESTAMENT
Ja, niżej podpisana, Wiesława Magiczna, zamieszkała w Krakowie przy ul. Magicznej 44/44, PESEL 77777777777, niniejszym oświadczam, że do całości spadku po mojej śmierci powołuję mojego syna Sobiesława Magicznego, zamieszkałego w Krakowie przy ul. Magicznej 44/44.
Wiesława Magiczna
